Συνεντεύξεις / Κριτικές

Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι.

Ήρθαμε σήμερα εδώ, στον φιλόξενο πολυχώρο της Ελιάς για να τιμήσουμε τη Βούλα Κοτσάλου που σήμερα μας παρουσιάζει το πρώτο της εκδοτικό βήμα.

Για μένα προσωπικά, η αποψινή βραδιά έχει επίσης και στοιχεία νοσταλγίας, διότι βρίσκομαι ξανά στο ίδιο τραπέζι με τη Βούλα και τον Ζήση Πατσίκα. Την κυρία Καρυπίδου δεν είχα την τιμή να την γνωρίσω νωρίτερα.

Ήταν πριν περίπου 10 χρόνια, όταν μαζί με τον φίλο μου Δημήτρη Τρίγκα έγραψα το πρώτο μου βιβλίο με θέμα το Παγκράτιον Άθλημα. Ο Ζήσης ήταν και τότε στη γνωστή του θέση, συντονιστής, όπως και τώρα, και η Βούλα συμπαρουσιάστρια και οικοδέσποινα, καθώς το βιβλίο παρουσιάστηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.

Σήμερα εδώ και πάλι μαζί, αλλά σε ρόλους αντίστροφους. Τώρα η Βούλα είναι η συγγραφέας και εγώ μαζί με τη Δέσποινα Καρυπίδου να παρουσιάζουμε το δικό της βιβλίο. 

Για το βιβλίο της Βούλας λοιπόν θα μιλήσουμε σήμερα. Ένα βιβλίο που ο τίτλος του ίσως φαντάζει λίγο παράξενος. Ταυτόχρονα όμως, θα μπορούσα να λεχθεί ότι είναι και ελκυστικός.

Βεργόνα, της Βέροιας η γοργόνα.

Τι θέλει να πει ο ποιητής; Που λέγαμε και στα σχολικά μας χρόνια. 

Έχει η Βέροια γοργόνα;

Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα, που εύλογα γεννάται από τον τίτλο του βιβλίου, δεν θα την δώσω εγώ. Εγώ απλά θα αποτελέσω τον μεσολαβητή, που θα προετοιμάσει το έδαφος, μέχρι να πάρει το λόγο η συγγραφέας, η οποία θα μας δώσει και την απάντηση.

Για να ξεκινήσουμε λοιπόν.

Η ιστορία μας αρχίζει στην πόλη μας, τη Βέροια, όταν ένα πρόσωπο αποφασίζει να κάνει έναν περίπατο. Ένα πρόσωπο που από την αρχή η συγγραφέας μας προσδιορίζει την ταυτότητά του. Πρόκειται για έναν άνδρα, ένα βεροιώτη, ο οποίος εκμεταλλευόμενος το ηλιόλουστο απόγευμα βγαίνει για περίπατο. Η πρώτη στάση του είναι εδώ που βρισκόμαστε τώρα, στο πάρκο της Ελιάς, όπου μας δίνει μία ποιητική, αλλά συνάμα και εκτενή περιγραφή του πάρκου, σε απαράμιλλο συνδυασμό με τον ολόλαμπρο κάμπο που απλώνεται μπροστά του.

Το πρόσωπο αυτό συνεχίζει τον περίπατο του μέχρι να φτάσει στον προορισμό του, που δεν είναι άλλος από το αρχαιολογικό μουσείο. Εξάλλου, ευθύς εξαρχής αυτό ήταν το αίτιο του περιπάτου, και με απώτερο σκοπό να συναντήσει την επιβλητική Μέδουσα, που κοσμεί με την παρουσία της την είσοδο του Μουσείου.

Μία συνάντηση που έμελε να αποτελέσει την αρχή μιας περιπλάνησης. Μία περιπλάνηση αποκαλυπτική και επιμορφωτική, πλούσια διανθισμένη με μύθους, ιστορίες, παραδόσεις και πολλά ακόμα.  

Η ιστορία του βιβλίου λοιπόν διαδραματίζεται στη Βέροια, και μάλιστα σ’ ένα χώρο πολιτισμού και γνώσης, στο αρχαιολογικό μουσείο.

Και ξεκινά με μία παράκληση. Μία παράκληση συγκινητική. Το πρόσωπο αυτό ζητά από τη Μέδουσα να διώξει τα κακά πνεύματα και της Κήρες, τις δυνάμεις του θανάτου. Να πάψουν οι θυσίες των νέων και το θανατικό, όχι μόνο στην πόλη, αλλά σε όλη τη χώρα και τον κόσμο.

Παράλληλα, ζητά και κάτι ακόμη. Να πάψει η ξηρασία και να επανέλθει η βροχή, για να μπορέσει να αναγεννηθεί η γη.

Ωστόσο, μετά τη συγκινητική παράκληση, αρχίζει να ξεδιπλώνεται το κουβάρι του βιβλίου. Ένα κουβάρι αναζήτησης της ρίζας και της διαδρομής της Μέδουσας, το οποίο ξεκινά από τα βάθη των αιώνων, ξετυλίγεται και φτάνει μέχρι τις μέρες μας.  

Το πρόσωπο λοιπόν, ζητά από τη Μέδουσα να του πει την ιστορία της, από που προέρχεται, ποια είναι η καταγωγή της. 

Παράλληλα, απευθυνόμενος στη Μέδουσα, και με ένα λόγο που δείχνει αμφιβολία, προχωρά ο ίδιος να αναφέρεται στην καταγωγή της.

Όταν η Μέδουσα με τη σειρά της παίρνει τον λόγο, μιλά πλέον η ίδια για τη ρίζα της, και μέσω των απαντήσεων της, οι οποίες δεν είναι ξεκάθαρες, προσπαθεί να προβληματίσει τον συνομιλητή της, μέσω μιας λέξης: Μπορεί. Αυτή είναι η λέξη κλειδί: Μπορεί.

Μπορεί να είμαι η Μέδουσα, μπορεί βασίλισσα, μπορεί η απεικόνιση της σελήνης, αναφέροντας παράλληλα τη σχέση που υπάρχει με τον Ορφέα και τους Ορφικούς. Και πολλά ακόμα, θα τα διαβάσετε στο βιβλίο.

Μέσα από αυτό το «μπορεί», η Μέδουσα, διά χειρός της συγγραφέως, προχωρά με έναν επιδέξιο τρόπο σε μία σύνοψη των ιστοριών και των μύθων που την περιβάλλουν, τα οποία παράλληλα λειτουργούν διαφωτιστικά για τον αναγνώστη διότι, μέσα από αυτή την αφήγηση της Μέδουσας προσεγγίζει και μαθαίνει με έναν εύληπτο και κατανοητό τρόπο το αέναο ταξίδι της στον χρόνο.

Μία από αυτές τις ιστορίες, που ξετυλίγονται στον διάλογο που αναπτύσσεται μεταξύ του προσώπου και της Μέδουσας, αφορούν το κύριο γνώρισμα της, που δεν είναι άλλο από την κεφαλή της, το γνωστό Γοργόνειο. Παράλληλα, γίνεται εκτενής αναφορά για τη χρήση του φυλακτό, ως ένα σύμβολο αποτροπής, ξεκινώντας με την περίφημη όσο και τραγική ιστορία με τον Περσέα, την παρουσία του στην ασπίδα της θεάς Αθηνάς, στο εγκόλπιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στον προθάλαμο του τάφο του πατέρα του, του Φιλίππου, στις Αιγές, όπως επίσης και στον θώρακά του.

Στη συνέχεια, η συζήτηση στρέφεται στη σχέση της με το υγρό στοιχείο, το αθάνατο νερό, η θάλασσα, οι ποταμοί,  οι ωκεανοί, οι γοργόνες-ψαροθεές, οι γοργόνοι-ψαροθεοί. Στη διάδοση του θρύλου στη Μέση Ανατολή, προχωρώντας ταυτόχρονα σε παραδείγματα και περιγραφές.

Δεν παραλείπεται βέβαια η αναφορά και στους τοπικούς θρύλους.

Πως θα μπορούσε άλλωστε ένας φιλομαθής βεροιώτης, όπως αυτός που παρουσιάζεται στο βιβλίο, να μη ρωτήσει για τον τόπο του;

Ποιος είναι ο Όλγανος; Ο ποτάμιος θεός της πόλης μας, που οι πρόγονοι μας έκτισαν ιερό προς τιμήν του; Ποια είναι η Ατάργατις;

Οι διηγήσεις της Μέδουσας συνεχίζονται με το Μεγαλέξανδρο, όταν αυτός αποφάσισε να εξερεύνηση τα βάθη των ωκεανών, αλλά και με τον θρύλο της γοργόνας αδελφής του.

Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος; Ήταν το αμείλικτο ερώτημα. Και αλλοίμονο σε αυτόν που έδινε αρνητική απάντηση.

Αυτή λοιπό είναι η Μέδουσα. Και Γοργώ και Γοργόνα με καταγωγή από θαλασσογέννητες βασίλισσες. Θρύλοι και παραδόσεις που ακούστηκαν ως γλυκό νανούρισμα στ’ αυτιά του επισκέπτη της Μέδουσας, και τον οδήγησαν στην αγκαλιά του Μορφέα, εκεί δίπλα της, στο πεζούλι του Μουσείο, αναγκάζοντας τη φύλακα να τον ξυπνήσει από το γλυκό του ταξίδι στο παρελθόν, γιατί ήρθε η ώρα να κλείσει το Μουσείο.

Φεύγοντας, εκείνη τον κοιτάζει κατάματα και νοιώθει τα μάτια της να τρεμοπαίζουν.

Ένα ποιητικό κλείσιμο του βιβλίου, όπως άλλωστε ήταν και το ξεκίνημά του.

———————————-

Όταν μου ζήτησε η Βούλα να παρουσιάσω το βιβλίο της, το κείμενο που αρχικά ετοίμασα ήταν κατά πολύ περισσότερο από το σημερινό, και θα ξέφευγε χρονικά. Γι’ αυτόν τον λόγο, προσπάθησα να περιορίσω την έκταση του, κυρίως για να μη γίνει κουραστική, άλλα και για να έχω χρόνο για τον σχολιασμό του. Σχολιασμός που είναι απαραίτητος, γιατί έτσι θα μπορέσουμε να σχηματίσουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα για το βιβλίο.

Θα ξεκινήσουμε με μία ιδιαιτερότητα που έχει αυτό το βιβλίο. Η ιδιαιτερότητα αυτή έγκειται στο γεγονός ότι, οι ιστορίες ξετυλίγονται μέσα από ένα φανταστικό διάλογο που αναπτύσσεται μεταξύ του προσώπου αυτού, του βεροιώτη, και της Μέδουσας. Ένας διάλογος συνεχής που διαρκεί μέχρι το τέλος και ουσιαστικά δεν ολοκληρώνεται, καθώς ο κύριος αυτός υπόσχεται ότι θα ξανάρθει.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να σταθώ.

Η σύλληψη αυτή της συγγραφέως, δηλαδή, να χρησιμοποιήσει ως «όχημα» ένα πρόσωπο, το οποίο είναι υπαρκτό στο κείμενο, για να «αντιπαρατεθεί» με ένα φανταστικό, όπως είναι η Μέδουσα, με σκοπό να μας διηγηθούν όλες αυτές τις ιστορίες που υπάρχουν στο βιβλίο, είναι ευφάνταστη! 

Ένα ακόμη στοιχείο που κέντρισε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον μου κατά την ανάγνωση του βιβλίου, είναι η περίτεχνη διαδικασία εναλλαγής από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα, και αυτό δεν συμβαίνει στιγμιαία άλλα κατ’ εξακολούθηση, σε όλο το κείμενο.

Ξέρεται, για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, και μάλιστα στον υψηλό βαθμό που παρουσιάζεται στο βιβλίο, απαιτούνται ιδιαίτερες διαδικασίες και τεχνικές, απαραίτητη προϋπόθεση των οποίων είναι, όχι μόνο η άριστη γνώση της ελληνικής γλώσσας, αλλά και η συγγραφική επιδεξιότητα. Αυτό το στοιχείο από μόνο του, καταδεικνύει το επίπεδο αρτιότητας του κειμένου, αλλά παράλληλα και τη δεινότητα της συγγραφέως.   

Τώρα, ας γυρίσουμε στο οπισθόφυλλο. Εδώ, ως είθισται δίνεται μία σύντομη περίληψη του περιεχομένου του βιβλίου. Μεταξύ άλλων διαβάζουμε:

Ένα μυθολογικό παραμύθι για μικρούς και μεγάλους.

Εδώ βλέπουμε που εντάσσεται το βιβλίο και σε ποιους απευθύνεται. 

Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο, θέτοντας ένα ερώτημα, το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί και ως ρητορικό.

Το βιβλίο είναι πράγματι ένα μυθολογικό παραμύθι ή είναι κάτι άλλο ή είναι και κάτι άλλο, εκτός από μυθολογικό παραμύθι;

Από την ανάγνωση του βιβλίου, η απάντηση στο ερώτημα εξάγεται αβίαστα.

Το βιβλίο δεν είναι απλά ένα μυθολογικό παραμύθι. Ξεπερνάει τα στενά όρια του είδους, στο οποίο έχει ενταχθεί, και αγκαλιάζει την πεζογραφία και την ποίηση, έντονα στοιχεία των οποίων είναι εμφανή μέσα στο κείμενο, από την αρχή μέχρι το τέλος.

Και για του λόγου το αληθές, προχώρησα σε μία ενδεικτική επιλογή κάποιων αποσπασμάτων, τα οποία θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας.

Σελ. 8, δεύτερη παράγραφος.

Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι το απόσπασμα, όχι μόνο αυτό, άλλα και πολλά ακόμα, παραπέμπει σε Καρκαβίτσα και Λουντέμη.

Για να συνεχίσουμε. Δεν θα σας κουράσω. Δύο-τρία ακόμη αποσπάσματα θα διαβάσω.

Σελ. 10, περιγραφή της Μέδουσας – τα μάτια.

Σελ. 25, το δέντρο της ροδακινιάς.

Αυτό Ζήση είναι για σας, για τον Τουριστικό Όμιλο.

Σελ. 27, κλείσιμο.

Τι να πω. Ένα αριστοτεχνικά δομημένο κείμενο όλο το βιβλίο, το οποίο μόνο ευχαρίστηση προσφέρει στον αναγνώστη.

Για να δούμε όμως και μία ακόμη διάσταση του βιβλίου. Θα μπορούσε κάλλιστα και χωρίς καμία δυσκολία να ενταχθεί στο ιστορικό μυθιστόρημα. Το μόνο που χρειάζεται είναι απλά η συγγραφέας να προσθέσει υλικό για να αποκτήσει την απαραίτητη έκταση.  

Το υλικό αυτό υπάρχει. Και θα μπορούσε να καλύψει όχι έναν τόμο, αλλά τριλογία και μάλιστα μεγάλης έκτασης. Ευελπιστώ και εύχομαι κάποια στιγμή να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις και να εκδοθεί όλο το υλικό που έχει στα χέρια της η Βούλα. Διότι είναι εξίσου καλό, αν όχι ανώτερο από αυτό του βιβλίου. 

Επί του παρόντος, ας περάσουμε να δούμε το δεύτερο μέρος της πρότασης που αναφέραμε: «για μικρούς και μεγάλους».

Μετά την πρώτη ανάγνωση, θα μπορούσα με ευκολία να αντιστρέψω τις λέξεις και να πω: για «μεγάλους και μικρούς». Και αυτό γιατί; Διότι το βιβλίο απευθύνεται εξίσου, και σε μικρούς και σε μεγάλους.

Αν μάλιστα, αφαιρέσεις τις δραστηριότητες που βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου, θα έλεγα ότι το βιβλίο απευθύνεται περισσότερο σε μεγάλους παρά σε μικρούς.

Παρεμπιπτόντως, θα ήταν πολύ χρήσιμο, και θα το συνιστούσα ανεπιφύλακτα, μετά την ανάγνωση του βιβλίου να ασχοληθούν και οι μεγάλοι με τις δραστηριότητες, τουλάχιστον με κάποιες από αυτές. Μόνο οφέλη θα αποκομίσουν.

Προσπάθησα να βρω κάποια σημεία, στα οποία θα μπορούσα να κάνω κριτική, αλλά δεν διαπίστωσα κάτι που θα μπορούσε να είναι άξιο αναφοράς.

Το μόνο πεδίο, όπου θα μπορούσα ίσως να κάνω κάποιες παρατηρήσεις αφορά, όχι την ουσία του κειμένου, αλλά κάποιες λεπτομέρειες επί τεχνικών θεμάτων, τα οποία θα μπορούσαν εύκολα να επιλυθούν στην επόμενη έκδοση του βιβλίου.

Σε κάθε περίπτωση, το τελικό συμπέρασμα που εξάγεται, είναι το γεγονός ότι πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο, αν και κινείται σε υψηλές νοηματικές διαδρομές, ταυτοχρόνως είναι και εύληπτο. Και εδώ έγκειται η συγγραφική επιδεξιότητα, που ανέφερα νωρίτερα.

Γι’ αυτόν τον λόγο, και για όλους όσους προανέφερα, το βιβλίο της Βούλας Κοτσάλου είναι έξοχο και η ανάγνωσή του αποτελεί απόλαυση για τον αναγνώστη, μικρό και μεγάλο.

Βούλα, εύχομαι το βιβλίο σου να είναι καλοτάξιδο. Το αξίζει! Και είμαι βέβαιος ότι σύντομα θα έχουμε την επόμενη έκδοση.

Κλείνοντας, οφείλω να πω κάτι για το πρόσωπο στο οποίο είναι αφιερωμένη η αποψινή βραδιά. Η σεμνότητά της δεν θα με επέτρεπε να το πω. Εγώ όμως θα το πω.

Στο Δήμο της Βέροιας υπάρχει ένα διαμάντι. Αυτό το διαμάντι είναι «κρυμμένο» στη Δημοτική βιβλιοθήκη και λέγεται Βούλα Κοτσάλου.

Σας ευχαριστώ πολύ